Na een zachte winter zijn de eerste tekenen van het voorjaar alweer een feit. De narcissen staan in bloei, de egels worden binnenkort wakker uit hun winterslaap en de merel heeft zijn mooie voorjaarslied al laten klinken. Het is de tijd waarin de natuur opnieuw tot leven komt, maar ook nieuw leven brengt. Een interessant onderwerp op Valentijnsdag.

Baltsen

Het gedrag dat dieren vertonen om indruk te maken op een potentiele partner noemen we in het algemeen baltsen. Bij herten is dit gedrag beter bekend als ‘de bronst’ , hazen ‘rammelen’ en in de vogelwereld wordt het wat eleganter ‘hofmakerij’ genoemd. Uiteindelijk heeft het allemaal hetzelfde doel: zorgen voor nageslacht.

Alles uit de kast

Voordat het tot nageslacht komt, dient het mannetje eerst flinke indruk te maken op het vrouwtje. Daarbij kennen dieren minstens zoveel flirttechnieken als de mens. Wij doen een lekker luchtje op; het edelhert plast zichzelf onder. Wij proberen de lekkerste maaltijden klaar te maken voor de partner; de ijsvogel biedt het vrouwtje een overheerlijk visje aan. Wij proberen de ander in de stemming te brengen door muziek te maken of te luisteren; vogels fluiten hun mooiste fluitorkest. Wij laten onze beste dansmoves zien; de buizerd trakteert het vrouwtje op een vliegshow en de egel neemt zijn potentiële partner ten dans.

Baltsen kan dus op vele manieren waarbij vaak geuren, beweging, geluiden en zang, kleuren en/of imponeren centraal staan. Allemaal om zoveel mogelijk indruk te maken op het (meestal) vrouwtje en om concurrenten te overtroeven. Bij sommige diersoorten levert het baltsgedrag indrukwekkende taferelen op. Zo is ieder jaar rond september de hertenbronst een standaard item in het nieuws. De burlende herten met hun grote geweien zijn een imposante verschijning en trekken veel bekijks. Ook staat de fuut bekend om zijn spectaculaire balts. Een koppel voert soms wel meerdere keren per dag een minutenlang ritueel uit wat veel weg heeft van een dans. Het is zeker de moeite waard om hiervoor even van de fiets af te stappen.

Uitgelicht: baltsende en parende wilde eenden

2020 is uitgeroepen tot ‘Jaar van de Wilde eend’. Het gaat alleen helaas niet goed met deze algemene watervogel. SOVON en De Vogelbescherming zetten daarom de wilde eend dit jaar in de schijnwerpers en starten diverse onderzoeken naar een eventuele oorzaak. Meehelpen? Lees hier meer informatie.

Het jaar van de wilde eend is een mooie reden om ons in dit artikel wat meer te verdiepen in de balts- en paarrituelen van deze ogenschijnlijk ‘eenvoudige’ vogel!

Partnerkeuze

De wilde eend kent eigenlijk twee rituelen die te maken hebben met de voortplanting; de één om een partner te vinden en de ander is de balts die uiteindelijk naar paring moeten leiden. In het najaar beginnen de woerden al met het zoeken naar een partner. Daarbij zwemmen meerdere woerden om een eend heen en halen ze alles uit de kast om haar te imponeren. Ze slaan met hun vleugels terwijl ze zich zo hoog mogelijk uit het water oprichten, ze fluiten naar haar en pronken met hun blauwgekleurde vleugelspiegel.

Heeft de eend haar woerd gekozen, dan wijst zij deze met haar snavel laag boven het wateroppervlak aan. Hiermee is de deal nog niet rond want er blijven andere kapers op de kust en de woerd moet voorkomen dat andere mannetjes er met zijn partner vandoor gaan. Het is tijdens deze gevechten en veroveringen niet zelden dat er een woerd of eend verdrinkt.

Voor de uiteindelijke paring voert het koppel regelmatig een dans uit waarbij ze al knik-koppend om elkaar heen zwemmen. Hun snavel komt hierbij deels onder water en bij het naar boven komen met de kop, vliegen er druppels richting de partner. De woerd beklimt vervolgens de eend en probeert haar te bevruchten. Hierbij lijkt het alsof de woerd het voor het zeggen heeft, maar niets is minder waar! Dit heeft alles te maken met hun voortplantingsorganen.

Wokkel

Bijna alle (bekende) 10.000 vogelsoorten paren met elkaar door hun cloaca’s tegen elkaar aan te wrijven. Ongeveer 3% van de vogelsoorten heeft een uitwendig geslachtsorgaan en de wilde eend is daar één van. Daarnaast is ook de vorm bijzonder: De penis heeft namelijk de vorm van een wokkel of kurkentrekker en kan wel tot twintig centimeter lang worden. Doordat het vrouwtje een aantal doodlopende gangen in haar eileider heeft, kan zij de woerd op een dwaalspoor brengen en voorkomen dat zijn sperma bij haar eitjes komt. De eend heeft uiteindelijk dus voor het zeggen met wie zij voor nageslacht wil zorgen.

Scheiding

In het broedseizoen legt de eend 10 tot 12 eieren en legt deze met 1 per dag in het nest. De woerd blijft zijn eend verdedigen tot kort na het leggen van alle eieren, maar het broeden doet het vrouwtje meestal alleen. Na ongeveer 4 weken komen alle eieren binnen 24 uur uit en hebben de lentekriebels hun werk gedaan!

Weet je zelf ook interessante feitjes over het baltsgedrag van dieren? Laat het ons weten via onze sociale media kanalen!

Lees meer over de wilde eend op de site van De Vogelbescherming